یادی از کوچه باغ شیرهای سنگی... - مجله سرگرمی

ازجمله این یادمان ها، تندیس هایی است که در زبان لری بختیاری به آن برد شیر به معنای شیر سنگی گفته می شود.

دراین میان سنگ تراشی درچهارمحال وبختیاری با وجود پراکنش درسطح شهرها و روستاهای مختلف این سامان، به طور خاص هنر مردمان پرتلاش هفشجان است.

اهالی هنرمند این محل که در روزگاران قدیم، درچارواداری (چارپاداری) و حمل ونقل مسافر و کالاها درمیانه نجد مرکزی ایران تا جلگه خوزستان زبانزد بودند و کاروان های بزرگ را درمسیر جاده دزپارت (اتابکی، سلطانی) مدیریت می کردند، سنگ تراشی را کناردست استادان سنگ تراش ارمنی، که در عهد صفویه به منطقه چهارمحال وبختیاری کوچ داده شده بودند، فرا گرفتند و در اندک زمانی خود به سنگ تراشان زبردستی تبدیل شدند.

وجود معدن تاریخی سنگ بُزلر در هفشجان در این میان باعث شد تا سنگ مانند موم در دستان هنرمندان این دیار قرار گیرد و به این ترتیب آثار فاخری اعم از سنگ نوشته، سنگ نگاره، سنگ مزار و شیرهای سنگی خلق شود که نمونه هایی از این آثار سنگی در مسجد جامع شهر کیان، قلعه چالشتر و آرامستان های مختلف هنوز هم قابل مشاهده هستند.

هفشجان به عنوان مرکز هنر سنگ تراشی چهارمحال وبختیاری با وجود استمرار این هنر در کارگاه های معدود باقی مانده اش در محله و کوچه سنگ تراش های این شهر، روزگاری بیشترین شیرهای سنگی را بر فراز مزارهای جوانان سلحشور ظلم ستیز و پرتلاشش درجای جای آرامستان تاریخی بزلر جای داده بود تا جایی که می شد در ورودی آن باغ، شیرهای سنگی را به تماشا نشست.

پر واضح است که آثار تاریخی گویای پیشینه چند هزار ساله سرزمین ما و گنجینه ای ارزشمند هستند که همت والای مسئولان و متولیان فرهنگی برای مرمت و حفاظت این آثار لازم و ضروری است.

بابک زمانی پور، کارشناس ارشد تاریخ و مدیر گنجینه آموزش و پرورش چهارمحال وبختیاری در گفت وگو با خبرنگاران، با اشاره به شیرسنگی (بردشیر) به عنوان یکی از مصادیق شاخص هنر سنگ تراشی مردمان این دیار، اظهار کرد: اگرچه ساخت آثار سنگی درحاشیه رشته کوه زاگرس از آذربایجان تا کرمان همواره مورد توجه بوده است و از دیرباز، از سنگ به عنوان یادمانی برای بقای نام و یاد افراد متوفی چه در شکل سنگ مزار و چه به عنوان نماد معرف ویژگی ها آن فرد، مورد استفاده قرارمی گرفته است اما با بررسی های اجرا شده معین شده است که در مناطق ترک زبان بر اساس فرهنگ مردمان آن دیار، از قوچ سنگی برای معرفی مزار دلاوران بهره برده می شده که نمونه هایی از این قوچ های سنگی در چهارمحال وبختیاری و در روستاهای کردشامی و گشنیزجان بر جای مانده است.

این کارشناس تاریخ محلی استان در خصوص کارکرد شیرهای سنگی بیان نمود: از عصر صفویه به این سو، نماد شیرسنگی به عنوان معرفی برای تجسم بخشیدن به باورهای فرهنگ شیعی دوازده امامی در پیروی از حضرت علی(ع) که دارای لقب اسدالله الغالب، شیر خدا بوده باعث شده تا در محدوده فرهنگی چهارمحال وبختیاری، نه برای تمام متوفیان مرد بلکه برای آن دسته از پهلوانان نامی که در زندگی خود از صداقت، شجاعت و مردانگی برخوردار بوده اند و یا مرگی شجاعانه در راه آرمان ها داشتند، نمادی از شیرسنگی که ملهم از شیر نر شرزه بختیاری بود بر مزارشان استفاده شود.

زماپی پور افزود: بر این اساس، تندیس های نماد دلاوران تاجیک (غیر ترک) که در منطقه فرهنگی وسیعی از آذربایجان تا همدان و نیز درچهارمحال وبختیاری به وفور و نمونه های متنوع از حیث قامت و اندازه وجود داشته اند دیده می شوند که به صورت شیرسنگی تراش داده می شده اند و براین اساس، قدیمی ترین آنها که دارای نام متوفی است متعلق به دوره صفویه بوده و در روستای دزک قرار گرفته است که در ابعاد و نمونه های متنوع تراشیده شده اند.

وی در خصوص وجود نسل شیر بختیاری شرح داد: متأسفانه امروزه نسل این شیر به واسطه تغییرات اقلیمی و شکار بی رویه منقرض شده است و تجسم آن را تنها در قالب تندیس های شیر سنگی تاریخی می توان ملاحظه کرد اگرچه با تأسف فراوان، به واسطه جهل و سودجویی عده ای از افراد، بسیاری از این شیرهای سنگی از آرامستان ها ربوده و یا تخریب شده اند.

زمانی پور در خصوص جایگاه فرهنگی شیر سنگی در میان اهالی چهارمحال وبختیاری، گفت: این نماد از دیرباز و در طول زمان به عنوان معرف فرهنگ مردمان این دیار جایگاه خود را تثبیت کرده است به گونه ای که در ورودی شهر اصفهان از سمت چهارمحال وبختیاری، تندیس های الهام گرفته از شیرهای سنگی به عنوان نماد استان ما با الهام از تندیس ها شیرسنگی واقع در دو سوی پل خواجو که از آرامستان تخت فولاد به آنجا منتقل شده و قرار یافته اند و یادمان دو دوره جشنواره ملی سینمای کمدی برگزارشده در شهرکرد نیز بوده است.

وی تأکید کرد: شیرسنگی در تمام ادوار تاریخی همواره ایستاده و در حال غرش تراش خورده است، زیرا برگرفته از هیبت شیر شرزه بختیاری در طبیعت چهارمحال وبختیاری بوده است اگرچه امروزه برخی ازسنگ تراش ها شیرهای سنگی منبعث از تصویر شیرهای آفریقایی را آن هم در حالت نشسته تجسّم می بخشند.

زمانی پور در خاتمه گفت: هم اکنون رشته هنر تراش شیر علاوه بر هفشجان، در دشتک، سورشجان، خراجی و برخی نقاط دیگر همچنان توسط علاقه مندان به آن دنبال می شود و سوسوی شعله چراغ آن با وجود مسائل فراوان، همچنان فروزان است.

در ادامه واحد جولایی، مسئول حرایم اداره کل میراث فرهنگی-گردشگری و صنایع دستی چهارمحال وبختیاری در گفت وگو با خبرنگاران با اشاره به شناسایی 421 گورستان تاریخی از دوره های مختلف در استان، اظهار کرد: تا کنون 56 گورستان به ثبت رسیده اند و در مجموع حدود 30 شیر سنگی در این گورستان ها موجود است که دارای شماره ثبت ملی هستند.

وی با اشاره به تمهیدات اداره میراث فرهنگی برای حفظ و نگهداری از این آثار تاریخی در استان، گفت: آسیب و تخریب آثاری که ثبت شده اند مشمول قوانین و مجازات های تعرض و آسیب شده و جرم محسوب می شوند و حفاظت قانونی از این آثار صورت می گیرد.

جولایی خاطرنشان کرد: در راستای حفاظت از این آثار، سرکشی یگان حفاظت به صورت مستمر در دستور کار قرار گرفته است، ضمن اینکه آثار شاخص شیرسنگی به موزه های سنگی دزک و چالشتر منتقل شده و به دقت نگهداری می شوند، به انجام کارهای حفاظتی نظیر حصارکشی و نصب تابلو در قبور تاریخی نیز توجه ویژه ای شده است.