خبرنگاران از ستایش خداوند تا برکت خواهی از بهار در آیین نوروزخوانی - مجله سرگرمی

بهار سال 1399 در شرایطی آغاز شد که این بار نه تنها ایران به عنوان طلایه دار فرهنگ، آئین و سنن پاسداشت نو شدن سال و حیات دوباره زمین و نوروز، خود را برای جشن های این آئین باستانی آماده می کرد که تمام جهان میزبانِ میهمان ناخوانده ای شد که نه روی خوش داشت و نه بنا بود عهد ماندن و حضورش، به رسم سنت آشنای میهمان، شیرین و ماندگار باشد. این گونه بود که نوروز 99 با شیوه، تعریف و تعبیری متفاوت در قامت قرنطینه خانگی، رعایت شیوه نامه های بهداشتی، عدم دیدوبازدیدهایی که خود به تنهایی یکی از شیرین ترین آئین های این جشن ملی و باستانی است و برحذر داشتن تمامی شهروندان از سفر، کام ایرانیان را اگر نگوییم تلخ که حداقل به میزان نوروزهای پیشین نیز شیرین نکرد.

امید آن بود تا هرچه سریع تر شاهد رخت بر بستن این ویروس باشیم؛ اما آرام آرام آن واهمه که مدام در رسانه های مختلف و از زبان کارشناسان نجوا می شد، رنگ وبوی حقیقت به خود گرفت. زمزمه ای که این پیام را با خود به همراه داشت که نه این میهمان ناخوانده قصد رفتن دارد و نه بناست جهان از این به بعد با وجود ویروس کرونا همان جهان پیشین باشد. پس در سایه دست وپنجه نرم کردن با ویروس کرونا، ایران نیز مانند تمام کشورهای جهان، سال 1399 را با تمام فراز و فرودهایش پشت سر گذاشت.

قدرت کرونا به قدمت و عظمت 6000 ساله نوروز نمی رسد

حال در آستانه تجربه دومین نوروز و بهار، همراه با این میهمان ناخوانده هستیم. از آن مهم تر این آخرین بهارِ سده ای است که در آن زیست می کنیم و آخرین سال قرنی که بنا داریم آن را پشت سر گذاشته و با ورود به سال 1400 خورشیدی و گام برداشتن به سمت انتهایش خود را مهیای ورود به عصری نوین، قرنی جدید و زندگی متفاوتی کنیم.

نکته مهم اینجاست که این بار در نوروز 1400، تجربه نوروز 1399 همراه ایران زمینیان است که بتوانند با آشنایی و اشراف بیشتری که نسبت به سال پیش پیدا نموده اند، کام خود را با وجود این میهمان ناخوانده باز هم شیرین نگه دارند.

از سوی دیگر، سنتی به درازنای بیش از شش هزار سال، یعنی پاسداشت و تکریم تنفس زمین، اعتدال بهاری، نو شدن روز و به شادباش نشستن نوروز؛ خود با همین سابقه تاریخی دارای چنان قدرتی است که نمی تواند ویروسی مانند کرونا با تمام مخوف و مرگ بار بودنش، پیروان این جشن ملی و آئین باستانی را به زانو درآورد.

آشنایی با آیین های نمایشی نوروز و این بار تجربه اجرای خانوادگی آن

در تاریخ پرشکوه تمدن ساز ایران، رفتار و کنش های آئین مند ایرانیان باورمند به آداب، رسوم و سنتی که تجمیع آن ها فصل مهمی از فرهنگ و تمدن جهان را بنیان گذاشته و ارابه اش را به پیش رانده، خود می تواند مرکبی دیگر برای پیمودن راستا روزهای نوروز 1400 با وجود شرایطی مشابه نوروز پیشین باشد.

شرایطی چون قرنطینه خانگی، برحذر بودن از سفر، محدود بودن دیدارهای اقوام و دوستان و به پاسداشت و شادباش های نوروزی نشستن، سال جاری نیز با ایران و ایرانیان است. در این میان فصل آئین های نمایشی که بخش مهمی از آن ها ریشه در همین عید باستانی و جشن ملی ایرانیان دارد می تواند در کنار تجربه های زیست متفاوت در خانه ای که به امن ترین جا در این ایام بدل شده است؛ برای همسفران، دل دادگان و هم گامان نوروز، شیوه ای نو و صورتی نوین را با خود به همراه داشته باشد.

پس این بار به بهانه فرارسیدن نوروز 1400 خورشیدی خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران (خبرنگاران) در مرور آئین های فرهنگ ساز و همدل و همدم با جشن نو شدن زمین و پاسداشت نوروز، کوشش می نماید به معرفی شیوه ها و آن دسته رفتارهای آیینی و نمایشی بپردازد که اجرا و برپایی آن ها توسط افراد یک خانواده نیز ممکن است و می تواند گاه، دم و آینه ای فرحناکی و شادمانی و همدلی با سرمدی نوروز و جشن نو شدن روزگاران را برای خانواده ها به ارمغان آورد.

سیر حرکتی نوروزخوانی پیش از سلام و تحولات آن پس از اسلام

نوروزخوانی یا بهاری خوانی از آیین های کهن ایرانیان در زمینه استقبال از نوروز است که ریشه آن را باید در هنر خنیاگری نزد ایرانیان جست وجو کرد. خنیاگران؛ هنرمندانی بودند که در کنار تسلط به نواختن سازهای مختلف، قریحه شعرگویی بالاو مطلوبی داشتند و به مناسبت های گوناگون اعم از جشن های ملی و رویدادهای مهم هر منطقه و اقلیمی به هنرنمایی می پرداختند.

پیشینه نوروزخوانی و نوروزخوانان در ایران به پیش از ورود اسلام و پدیرش این دین هدایتگر و مبین باز می شود. در حقیقت نوروزخوانان هنرمندانی بودند که پیام آور شادی و آمدن نوروز در آیین زرتشتی به شمار می رفتند و بسیاری از اشعار آنها تا پیش از آمدن اسلام بر ستایش اهورامزدا و نعت بهار و تکریم زمین بخشنده به عنوان مهمترین بستر برای رزق و روزی ایرانیان راسخ بود.

اما بعد از آمدن اسلام و آمیخته شدن شعائر دینی و مذهبی با آیین و سنن باستانی ایرانیان، شاهد تغییر اشعار نوروزخوانان بودیم. به گونه ای که اشعار نعت ائمه اطهار (ع) و ستایش پروردگار جایگزین اشعار و آوازهای پیشین نوروز خوانان و بهاری خوانان شد.

جغرافیای حرکتی و اجرایی نوروزخوانان

نوروزخوانان افرادی بودند که در دسته های سه، پنج و هفت نفره در میان دشت ها و کوه ها و همچنین روستاهای مختلف مناطق جغرافیایی ایران آغاز به حرکت می کردند و با نواختن سازهایی که اغلب سرنا، کرنا، دهل و تنبک بود آغاز به آواز خواندن می کردند.

این افراد بر در خانه هر فردی که می رسیدند با صدا کردن نام صاحبخانه برای او خیر و برکات و بهترین ها در سال جدید را آرزو می کردند. اگر آن خانه دختر و یا پسری مجردی داشت، آرزوی ازدواج فرزندان آنها و به جهان آمدن فرزندان جدید، افزایش محصولات کشاورزی و آرزوهایی از این دست را با اشعار فولکلور و با همراهی سازهای محلی آن مناطق را برای صاحبخانه می خواندند.

صاحبخانه ها نیز که با آمدن نوروزخوانان نوید آمدن بهار را از زبان آنها می شنیدند و کوشش نوروزخوانان و بهاری خوانان را برای شاد کردن خانواده می دیدند به قدر وسع و توانایی، هدیه ای شامل برنج، شیرینی، مرغ، بخشی از محصولات کشاورزی و یا در نهایت مقداری پول به عنوان انعام می دادند.

درکنار نوروزخوانان فردی به نام توبره کش نیز وجود داشت که همیشه در کنار این گروه نمایشی و آیینی حرکت می کرد تا هدایا و انعام هدیه شده را در توبره خود جمع کند و در نهایت در آخر شب این افراد آن هدایا را میان خود تقسیم می کردند.

طراحی و همسویی اشعار نوروزخوانان و بهاری خوانان با بهار طبیعت از یک سو و از سوی دیگر ستایش پروردگار و ائمه اطهار (ع) از سوی دیگر یکی از جذابترین و زیباترین و البته متفاوت ترین آیین های استقبال از نوروز را در میان نمایشگران آیینی ایرانی رقم زده است.

آیینی که علاوه بر پاسداشت سنت کهن نوروز، نگاهی خاص به شعائر دینی و مذهبی در همراهی با سال جدید و پیام بخشی و نوید دادن ایام نوروز و رسیدن سال جدید را با خود به همراه دارد.